Afscheid

Inmiddels ben ik Nederland terug, maar ik wil jullie nog deelgenoot maken van mijn laatste dagen in Mandalay en daarmee mijn blog afronden. 

Er is op indrukwekkende en roerende wijze afscheid van mij genomen, in iedere lesgroep anders. Het was te verwachten dat het in het gerechtshof formeel zou gebeuren. Al drie weken te voren werd mij verteld dat er op dinsdag 23 december een 'closing ceremony' van de groep rechters zou plaatsvinden en de dag erna die van de officieren van justitie, in het kantoor van de Advocaat Generaal. Twee op een dag vonden ze te vermoeiend voor mij. En zo werd ik op die dinsdag om 7.30 uur (een half uur later dan de les normaal begon) naar mijn zitplaats begeleid, naast de zware tafel waarachter U Kyin Tin, de Head of Regional Judicial Office of the High Court of Mandalay Region troonde. Voor mijn neus niet alleen de 20 rechters uit mijn 'klas', maar op de eerste rij nu allemaal hoogwaardigheidsbekleders. De gedurig norskijkende meneer hield van achter de tafel een lange toespraak, waarin veelvuldig 'Dr Frieling' voorkwam. Geen idee wat er over mij gezegd werd, maar ik heb maar de pose van belangstellende luisteraar aangenomen (wat ik inmiddels goed kan) en steeds beminnelijk geknikt. Daarna mocht ik speechen, daar had ik me al op voorbereid. De cursisten hadden aangegeven graag een certificaat van deelname te ontvangen; in de week daarvoor had ik de voorgestelde tekst daarvan gecorrigeerd, en alle documenten ondertekend. Onder mijn handtekening stond 'Dr Frieling' en hoewel ik mij die doctorstitel best wil laten aanleunen, vond ik dat toch niet correct op een officieel papier. 'Drs M.M.C. Frieling' heb ik moeten uitleggen, ook de initialen, want hier worden uitsluitend iemands volledige namen gebruikt, bijvoorbeeld Myo Min Lwin Than. Maar wat moest er nu voor 'rank' onder mijn naam staan, wilde men weten? Ik kon er niets grootser van maken dan 'Teacher of English'. Een vriendin opperde later, te laat, dat ik 'first grade' erbij had kunnen zeggen: vele jaren ben ik immers 'eerstegraadsdocent' geweest, tot dat predicaat ophield te bestaan. De cursisten namen elk persoonlijk met een buiginkje hun certificaat in ontvangst van U Kyin Thin, en poseerden voor een foto daarvan, onder geklap van de aanwezigen. Als verrassing was er ook een certificaat voor mij, met een zeer vererende tekst: het voelde alsof ik een eredoctoraat had uitgereikt gekregen (zie foto)......

Na de ceremonie de gebruikelijke officiele groepsfoto, en toen gingen alle cursisten 'los' met hun mobiel. Ik had al een tas met cadeautjes in ontvangst mogen nemen; het is niet gebruikelijk die te plekke uit te pakken, maar er was mij al wel verteld wat er in de pakjes zat. De week tevoren was mij namelijk al gevraagd wat ik wilde hebben; zelf hadden ze gedacht aan een longyi..... Aangezien ik er nu al 9 heb, kon ik gelukkig iets anders bedenken, klein en lichtgewicht: een CD met Myanmarse muziek. Dat vonden ze duidelijk maar een niemendalletje, dus ik kreeg er vier, plus nog een afbeelding van een wachttoren van Mandalay Palace uitgevoerd in stukjes edelsteen (zie foto) in een grote gouden lijst (oei, groot en zwaar, was mijn eerste gedachte). 

De volgende dag wachtte mij in het kantoor van de Advocate General al weer een ceremonie, maar dit keer in het Engels! Ik kende de teksten van de toespraken al, want die had men mij in de week ervoor ter correctie voorgelegd. Ook weer veel vriendelijke lovende woorden (dit keer begreep ik ze!), en een diploma-uitreiking en een groepsfoto. Cadeautjes werden in dit geval onverpakt gegeven, zodat ik het borduur- en applicatiewerk met twee traditionele dansers erop meteen kon bewonderen. Na alle fotoshoots door en met de cursisten vroeg men of ik een rondleiding door het gebouw wilde. Ja, dat wilde ik graag. Zo kon ik zien hoe een kantoor er uitziet in Myanmar, al kende ik dat eigenlijk al van de ministeries in Nay Pyi Taw: houten bureaus met een zeiltje erover, met daarop hoge stapels papier (zie foto). Per afdeling of per kantoor is er vaak maar 1 computer. Dat zal vast de komende jaren rap veranderen!

Het afscheid van mijn groep universitaire docenten verliep veel informeler. Er was al verklapt (Myanmarders kunnen moeilijk een geheim bewaren, heb ik vaak gemerkt...) dat we gezamenlijk naar de teashop op het universiteitsterrein zouden gaan. Eerst kwamen we echter samen in de bibliotheek waar we steeds onze lessen hadden gehad. Ieder van de cursisten hield een kort persoonlijk praatje waarin ze vertelde wat ze aan de lessen had gehad, soms tot tranen geroerd. Hartverwarmend!

De leerlingen van mijn 'evening class', de jonge advocaten, hadden een heel andere insteek bedacht. Naar ze later eerlijk vertelden, vonden ze hun Engels niet goed genoeg om een toespraakje te houden, maar ze deden iets veel originelers. Ik moest op een stoel op het podium zitten, zij knielden voor mij en deden een gebed als in een pagode, een eerbetoon aan een hogergeplaatste, zoals Boeddha, je ouders en grootouders, en de teacher dus. De frasen die ze daarbij uitspraken hielden goede wensen in en ook vergiffenis voor hun fouten....

Zij hadden zich goed ingeleefd in mij en als cadeau een handwerk gekozen nadrukkelijk zonder lijst, een afbeelding van een ossenkar, zoals die daar nog veel te zien zijn op het platteland. Wat een nog mooier cadeau voor mij was, was dat ze vertelden dat ze gezamenlijk naar het Jefferson Center waren gegaan (een Amerikaans cultureel en educatief centrum waar ik ze wel eens informatie over had gegeven), daar allemaal lid van waren geworden en zich hadden ingeschreven voor een conversatiecursus.

Daarmee waren mijn lessen in Myanmar tot een einde gekomen. 's Avonds  - Kerstavond - al een stapje in de richting van de westerse wereld: in een katholieke kerk naar de nachtmis samen met zoon Simon en diens vriendin Ruth, die 4 dagen bij/met mij doorbrachten. Wel heel heftig, zeker voor een niet-katholiek als ik: een mis van twee uur lang (in het Birmees!), met veel ritueel, tot half twee 's nachts! De kerststal was schattig: een combi van westerse en Aziatische elementen, zie foto.

Toen had ik nog 1 dag om me klaar te maken voor mijn terugreis: 25 december, ja, Eerste Kerstdag, maar daar heb ik weinig van gemerkt behalve veel kleurige flikkerlichtjes en twee plastic kerstboompjes in mijn hotel. Ik had nog een klusje te doen: mijn fiets wegbrengen. Mijn oorspronkelijke idee was om die bij vertrek te verkopen, maar ik kon niemand bedenken die hem zou willen hebben, dus besloot hem te doneren aan mensen die hem goed zouden kunnen gebruiken. Brahmaso leek mij daarvoor het geeigende kanaal: het sociale centrum waar ik altijd de junior lawyers lesgaf, een stichting die gratis uitvaarten verzorgt voor arme gezinnen, een kliniek heeft opgezet, scholing voor jongeren organiseert door vrijwilligers; ik heb erover geschreven in mijn verhaal 'Mijn werk in Mandalay (introductie)'.

Op de fiets van het hotel naar het Brahmaso centrum nog een ererondje door de stad gemaakt, langs de vele nu bekende plekjes. Afgestapt bij wat ik vaak in een zijstraat had gezien maar nog nooit van dichtbij: een reusachtige broodmagere Boeddha (zie foto's). Rondwandelen in dat tempelcomplex was meteen een afscheid van de vele, vele, vele Boeddha beelden, pagodes en tempels die ik in mijn in totaal vijf maanden Myanmar heb gezien, zo kenmerkend voor het land.

In het Brahmaso kantoortje vroeg ik naar iemand die Engels sprak. Er werd een oude meneer ergens van achteren opgediept, die de oprichter van de organisatie bleek te zijn. Even later verscheen overigens ook de voorzitter van de stichting, aan wie ik aan het begin van mijn verblijf was voorgesteld. Ze vroegen mij dringend om nog even te blijven wachten, en na een kwartiertje bleek waarom: er was een filmploeg bezig om een documentaire over Brahmaso te maken vanwege het 15jarig bestaan ervan en de donatie van mijn fiets was wel iets leuk levendigs om op te nemen. Een vlotte knappe jongere man stelde zich voor en troonde mij mee naar buiten, waar ik staande achter de fiets, geflankeerd door de twee heren, kort mocht vertellen hoe en wat. Deze 'playboy' bleek een van de meest bekende TVacteurs van Myanmar te zijn.... Helaas heb ik mijn flitsende optreden niet op TV kunnen zien.

Ik kreeg een keurige kwitantie van het overdragen van mijn fiets, en een gelamineerde oorkonde voor de 100 dollar die ik ook gedoneerd had. Dat is in de lokale munteenheid 100.000 kyat, en met dat bedrag op het document voel je je zo'n beetje Melinda Gates....

Dit alles was een prachtige manier om Mandalay vaarwel te zeggen. Er zitten zoveel herinneringen in mijn hoofd en hart gegrift, dat ik Myanmar met mij mee naar huis heb genomen.